Vai trò của PET/CT trong chẩn đoán ở bệnh ung thư tuyến giáp

I. Tổng quan:

Sau khi được phẫu thuật cắt toàn bộ tuyến giáp và điều trị hủy mô giáp còn lại bằng I-131, bệnh nhân ung thư tuyến giáp thể biệt hóa được theo dõi bằng 2 xét nghiệm chính là nồng độ thyroglobulin (Tg) huyết thanh và xạ hình toàn thân (XHTT) chẩn đoán với I-131 để phát hiện tái phát, di căn và quyết định phương pháp điều trị tiếp. Khi nồng độ Tg huyết thanh tăng cao đồng thời với XHTT có hình ảnh tổn thương tập trung I-131, bệnh nhân (BN) cần được điều trị tiếp bằng I-131. Bệnh được xem là ổn định khi nồng độ Tg huyết thanh.

Chỉ số Tg, Anti-Tg

Tuy nhiên, gặp khoảng 5-15% BN ung thư tuyến giáp có nồng độ Tg huyết thanh cao nhưng XHTT với I-131 âm tính. Các BN này thường không đáp ứng với điều trị I-131, tiên lượng xấu hơn XHTT dương tính, trong trường hợp này cần xác định vị trí tái phát hoặc di căn để điều trị tiếp theo. Do XHTT với I-131 không phát hiện được vị trí tổn thương tái phát/di căn nên cần sự trợ giúp của các phương pháp chẩn đoán hình ảnh (CĐHA) khác. Siêu âm có độ nhạy cao trong phát hiện hạch cổ di căn ở bệnh nhân UTTG. Chụp cắt lớp vi tính (Computed Tomography- CT) rất có giá trị trong chẩn đoán ung thư tuyến giáp di căn phổi. Chụp cộng hưởng từ (Magnetic Resonance Imaging- MRI) có giá trị trong chẩn đoán di căn não, phần mềm.

Tuy nhiên, các phương tiện chẩn đoán này đều gặp những hạn chế trong đánh giá toàn thân hoặc trong phát hiện những tổn thương khó phân biệt với tổ chức, mô mềm xung quanh (do đồng tỷ trọng, ranh giới không rõ với tổ chức lân cận). PET/CT có giá trị chẩn đoán tốt hơn nhiều so với chụp CT thông thường vì hình ảnh PET/CT cung cấp thông tin về sinh lý - chuyển hóa và cả thông tin về giải phẫu - hình thái. Các nghiên cứu lâm sàng cho thấy hình ảnh PET/CT có giá trị chẩn đoán chính xác hơn các thông tin từ PET hay CT riêng rẽ. Từ năm 2003, PET/CT bắt đầu thay thế PET và đến nay PET/CT đã thay thế hoàn toàn các hệ thống PET trong thực hành lâm sàng.

Máy PET/CT

Các nghiên cứu trên thế giới đã cho thấy vai trò của PET/CT trong chẩn đoán tái phát, di căn và thay đổi chiến thuật điều trị ở các bệnh nhân UTTG biệt hóa có nồng độ Tg huyết thanh cao và XHTT với I-131 âm tính. Trong phát hiện tái phát, di căn ở những bệnh nhân này, PET/CT có độ nhạy và độ đặc hiệu rất cao, từ 82-95%. Do vậy, các hướng dẫn của Hội Tuyến giáp Hoa Kỳ (American Thyroid Association- ATA) và Mạng lưới Ung thư Quốc gia Hoa Kỳ (National Comprehensive Cancer Network- NCCN) đều có khuyến cáo cho phép sử dụng PET/CT cho các bệnh nhân UTTG sau điều trị có Tg cao và XHHT với I-131 âm tính.

Hiện nay, tại Việt Nam, Bộ y tế đã xây dựng quy trình chụp PET/CT và bảo hiểm y tế đã đồng ý chi trả cho chụp PET/CT với FDG-18 ở bệnh nhân ung thư tuyến giáp có Tg cao, XHTT âm tính.

II. Chụp PET/CT với FDG-18:

- Chuẩn bị BN:

+ BN nhịn ăn ít nhất 4 giờ trước khi chụp PET/CT.

+ Khám lâm sàng và thực hiện một số xét nghiệm cơ bản.

+ Đo các dấu hiệu sinh tồn: mạch, huyết áp, nhiệt độ, cân nặng, chiều cao.

+ Đo đường máu mao mạch trước khi tiêm thuốc phóng xạ.

+ BN đang ngừng hormon tuyến giáp. Nhịn ăn 6 giờ, đo nồng độ glucose huyết thanh trước tiêm FDG-18. Nồng độ glucose huyết thanh không vượt quá 150mg/dl (8,3 mmol/l).

- Dược chất phóng xạ: FDG-18 (2-fluoro-2-deoxy-D-glucose), phát bức xạ positron, hủy cặp, tạo 2 gamma E= 511keV. Đồng vị 18F có T1/2= 109,7 phút. FDG-18 được sản xuất tại Trung tâm gia tốc quốc gia, Bệnh viện Trung ương Quân đội 108.

- Tiêm tĩnh mạch FDG-18 với liều 0,15 mCi/kg, sau tiêm BN nằm nghỉ ngơi, sau 60 phút chụp CT liều thấp: 130kV, 80-120mAs, 2,5mm/lát cắt, pitch 1,6. Trường chụp từ nền sọ đến giữa đùi.

- Trước khi chụp PET/CT người bệnh cần đi tiểu hết.

Ghi hình PET/CT: tiến hành sau tiêm thuốc 45 – 60 phút, chụp toàn thân từ nền sọ đến 1/3 trên xương đùi. Chụp PET toàn thân với tốc độ 2,5 phút một giường, mỗi BN 5-6 giường và chụp thêm protocol chuyên biệt cho vùng đầu-cổ (tiêm thuốc cản quang và chụp CT cổ- ngực có tiêm thuốc cản quang). Hình CT được tái tạo theo phương thức filtered back projection. Hình PET được tái tạo lặp 3D và hiệu chỉnh sự suy giảm bằng hình CT, sau đó tích hợp với hình CT. Hình PET/CT được trình bày và phân tích trên phần mềm chuyên dụng Volumetrix PET-CT trên trạm xử lý Xeleris 2.15 gồm hình CT, PET và hình trộn giữa PET và CT trên các bình diện ngang, đứng dọc và đứng ngang cũng như hình 3D động.

- Người bệnh sau khi chụp PET/CT được theo dõi trong phòng chờ riêng. Bác sĩ kiểm tra lại hình ảnh thu được đạt yêu cầu mới cho người bệnh về. Hướng dẫn người bệnh đi tiểu sạch vào bể thải trước khi về, tiếp tục uống nhiều nước và đi tiểu nhiều lần trong ngày.Người bệnh hạn chế tiếp xúc với mọi người xung quanh trong vòng 3 giờ, tránh tiếp xúc trong vòng 24 giờ với phụ nữ có thai và trẻ em.

- Phân tích hình 18FDG PET/CT: xác định vị trí, kích thước, số lượng, hấp thu FDG của tổn thương (SUVmax). Tiêu chuẩn xác định kết quả PET/CT dương tính là sự xuất hiện tăng bắt giữ FDG-18 khu trú cao hơn tổ chức xung quanh và/hoặc giá trị hấp thu chuẩn hóa (SUV - Standardised Uptake Value) ≥ 2,5

III. Một số hình ảnh minh họa:

Hình ảnh xạ hình toàn thân bằng 131I âm tính, PET/CT thấy tổn thương tăng hấp thu FDG ở vùng cổ P, kích thước 12mm, SUVmax=12,7 ( BN Nguyễn Hải Y. 1980 ID: 1754)

Hình ảnh tăng hấp thu FDG-18 tại 01 hạch cổ trái trên PET/CT, kích thước 9,4mm, SUVmax=10,2 ( BN Nguyễn Xuân Th. 1986 ID: 6303)

Hình ảnh tăng hấp thu 18FDG tại vị trí hạch trung thất (kích thước 9,3mm, SUVmax=16,1) và phổi trên PET/CT (kích thước13 mm, SUVmax=4,3).    (BN Đào Thị Th. 1954  ID: 3984)

Theo Ths, Bs Trần Trọng Đông - Viện Y học phóng xạ và U bướu Quân đội.